Z Samuelem Tyssotem w jedną drogę szli: literat z uczonym i zdrowie

Dawid Kliś,
Uniwersytet Śląski





Placówka: Szkoła średnia.
Klasa: I, II lub III.
Przedmiot: Język polski.
Czas realizacji: 45 minut


Środki dydaktyczne: 


Samuel B. Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1807-1814 – wersja dostępna on-line (http://kpbc.umk.pl/publication/8173); bajki I. Krasickiego pt. Człowiek i zdrowie oraz Doktor i zdrowie (zał. 1.); fragment listu H. Kołłątaja (list do p. Barsa, dn. 24. Listopada 1972 r. z Lipska, Listy Hugona Kołłątaja pisane z emigracyi w r. 1792, 1793 i 1794, oprac. L. Siemieński, Poznań 1872); fragmenty pracy S. Tyssota pt. Rada dla literatów, i sedentaryą bawiących się ludzi, względem zdrowia ich, Warszawa 1785 (zał. 2, praca dostępna on-line: http://books.google.pl/books?id=wKYUAAAAQAAJ&hl=pl&pg=PP7#v=onepage&q&f=false - tom III).

Formy pracy: zbiorowa, grupowa.

Typologia lekcji (wg W. Okonia): mieszana.
Przebieg lekcji:   


 I.            Ogniwo wstępne:

1.     Etap organizacyjny:
·  przywitanie z klasą.
2.      Sytuacja motywacyjno-problemowa:
·  uczniowie czytają utwór Ignacego Krasickiego pt. Człowiek i zdrowie (zał. 1.), a następnie krótko go omawiają (sytuacja przedstawiona w utworze, błędy człowieka i ich konsekwencje, morał bajki); uczniowie czytają także bajkę Doktor i zdrowie i również krótko ją omawiają (sytuacja przedstawiona w tekście, wymowa bajki),
· prowadzący czyta uczniom fragment listu Hugona Kołłątaja, który ma być ilustracją tego, w jaki sposób myśleli o zdrowiu ludzie XVIII wieku: […] refleksja że człowiek nosi w sobie nieuchronną przyczynę częstych chorób a zatem sam siebie rad nie rad musi rachować za kalekę w społeczności, odejmuje dobrą myśl i przekonywa, że samą ochotą i jakążkolwiek zdolnością nie można dokazywać wielkich rzeczy, kiedy zbywa na zdrowiu, które jest najpierwszym fundamentem działań ludzkich. ·  opierając się na przeczytanych tekstach Krasickiego oraz słowach Kołłątaja, prowadzący rozmawia z uczniami na temat tego, jak mógł wyglądać stosunek ludzi osiemnastego wieku do zagadnień związanych ze zdrowiem, jaki zdaniem uczniów poziom prezentowała pomoc medyczna dostępna ówcześnie oraz na ile była skuteczna, a także jakim wykształceniem i umiejętnościami lekarskimi mogli pochwalić się lekarze tamtego okresu,
·    po krótkiej rozmowie, prowadzący  informuje uczniów, że lekcja dotyczyć będzie właśnie stanu wiedzy medycznej XVIII wieku, a następnie zapisuje temat zajęć: „W jedną drogę szli razem i człowiek, i zdrowie…” – czyli zdrowie w XVIII wieku.   


II.            Ogniwo centralne:

1.     Prowadzący przedstawia uczniom stan oświeceniowej medycyny w Polsce:
·       mówi o lekarzach i związanym z nimi problemie braku odpowiedniego wykształcenia oraz prowadzeniu praktyk przez wielu szarlatanów,
·      przedstawia niski (zwłaszcza na początku epoki oświecenia) poziom polskich uczelni medycznych,
·      przybliża zagadnienie dostępnej w XVIII wieku pomocy szpitalnej, najczęstszych radzenia sobie z chorobami.
2.     Prowadzący informuje uczniów, że w epoce oświecenia dużą popularnością cieszyły się poradniki medyczne (zawierające m.in. wskazówki dotyczące tego, jak uchronić się przed dolegliwością bądź w jakim sposobem ją wyleczyć) przeznaczone do powszechnego użytku – choć większość z nich podawała przeważnie zupełnie nieprzydatne metody radzenia sobie z chorobą, to dostępne były również prace medycznych autorytetów osiemnastowiecznych i właśnie jednej z nich przyjrzą się na lekcji, a mianowicie Radzie dla literatów, i sedentaryą bawiących się ludzi, względem zdrowia ich autorstwa szwajcarskiego profesora Samuela Tyssota (prowadzący przybliża pokrótce tę postać), w której przedstawione zostały przypadłości, na które szczególnie narażone były osoby zajmujące się pracą umysłową.
3.     Uczniowie czytają początkowy fragment pracy Tyssot (zał. 2), następnie mają za zadanie zanalizować warstwę językową tekstu: archaizmy występujące w tekście (np. konstytucyja, agitacja), inną niż dziś odmianę niektórych wyrazów (np. natężonemi) oraz sposób zapisu odstający od współczesnego (np. ktorzy, ztąd, dzieie), a także na różnice występujące w stosowaniu znaków przestankowych; po chwili następuje omówienie tych zagadnień (wybrani uczniowie sprawdzają znaczenie poszczególnych wyrazów w Słowniku języka polskiego S. B. Lindego). Omówiony zostaje również kwestia tego, że Rada dla literatów… to poradnik dla powszechnego użytku, a zatem słownictwo tekstu jest proste, zrozumiałe dla osób bez wykształcenia medycznego, autor stosuje przypisy wyjaśniających trudniejsze zwroty (prowadzący kieruje także uwagę uczniów na zabiegi retoryczne stosowanie przez Tyssota: przytaczanie wypowiedzi autorytetów, stosowanie licznych przykładów „z życia wziętych”).4.     Uczniowie zostają podzieleni na czteroosobowe grupy, każda dostaje fragment tekstu[1] Rady dla literatów…; uczniowie mają za zadanie (w zależności od tego, jaki dostali fragment pracy Tyssota), np.:
·       zanalizować i zapisać omawiane przez Tyssota choroby, ich przyczyny oraz przykłady osób cierpiących na daną dolegliwość (czym się ona przejawiała),
·       zanalizować i zapisać podawane przez Tyssota porady dotyczące radzenia sobie z chorobą oraz sposób, w jaki szwajcarski lekarz argumentuje takie czy inne działanie mające na celu wyleczenie przypadłości
·       zanalizować i zapisać potrawy, które należy spożywać, jak i te, które powinno się pomijać.
·       zanalizować i zapisać postulowany w Radzie dla literatów… sposób spędzania wolnego czasu przez ludzi pracujących umysłowo oraz argumenty przemawiające za podejmowaniem aktywności fizycznej, a także to, jak wpływa ona na zdrowie.
Po około dziesięciu minutach każda z grup prezentuje wyniki swojej pracy; uczniowie rozmawiają na temat aktualności pracy Tyssota, tego w jaki sposób współcześnie podchodzi się do przedstawianych przez niego treści oraz co ten poradnik może mówić o życiu ludzi XVIII wieku (m.in. przedstawia ówczesne przypadłości ludzi uczonych oraz sposoby radzenia sobie z chorobami, przybliża stan wiedzy medycznej czasów). 
  III.            Ogniwo końcowe:

1.     Zebranie i utrwalenie wiedzy:
·    przypomnienie wiadomości poznanych na lekcji: osiemnastowiecznych archaizmów występujących w tekście Rady dla literatów, odmiennej niż dziś obowiązującej ortografii i interpunkcji,
·   krótka dyskusja na temat tego, jak współcześnie dba się o zdrowie – czy popełniamy te same błędy, co ludzie epoki oświecenia, czy przykładamy większą wagę do kwestii dobrego stanu fizycznego i psychicznego, jakim powodzeniem cieszą się w dzisiejszych czasach poradniki medyczne.
2.     Pożegnanie się z uczniami.

Aneks:


Załącznik 1.


Ignacy Krasicki,
Człowiek i zdrowieW jedną drogą szli razem i człowiek, i zdrowie.
Na początku biegł człowiek; towarzysz mu powie:
«Nie spiesz się, bo ustaniesz». Biegł jeszcze tym bardziej.
Widząc zdrowie, że jego towarzystwem gardzi,
Szło za nim, ale z wolna. Przyszli na pół drogi:
Aż człowiek, że z początku nadwerężył nogi,
Zelżył kroku na środku. Za jego rozkazem
Przybliżyło się zdrowie i odtąd szli razem.
Coraz człowiek ustawał, mając w pogotowiu
Zbliżył się: «Iść nie mogę, prowadź mnie» - rzekł zdrowiu.
«Było mnie zrazu słuchać» - natenczas mu rzekło;
Chciał człowiek odpowiedzieć… lecz zdrowie uciekło.
Doktor i zdrowieRzecz ciekawą, lecz trudną do wierzenia powiem.Jednego razu doktor potkał się ze zdrowiem,On do miasta, a zdrowie z miasta wychodziło:Przeląkł się, gdy je postrzegł, lecz że blisko było,Spytał go: «Dlaczegóż to tak śpiesznie uchodzisz?
Gdzie idziesz?» Zdrowie rzekło: «Tam, gdzie ty nie chodzisz».   



Załącznik 2





 


  




.
---
[1] Prowadzący ma dowolność w wyborze fragmentów, ważne jest jedynie, aby dobrał je w taki sposób, żeby prezentowane w nich kwestie były atrakcyjne dla uczniów, a także poruszały różne tematy (np. zalecenia żywieniowe, dotyczące higieny czy spędzania czasu na świeżym powietrzu).