Siostry swobody w polskiej literaturze wolnomularskiej XVIII wieku

Patrycja Fiuk,
Uniwersytet Śląski

   
 Idea wolnomularstwa do dziś wzbudza wiele kontrowersji wśród badaczy historii, myśli społecznej, a także literatury. W Polsce kwestia udziału przedstawicielek płci pięknej w lożach masońskich pojawiła się w 1768 roku. Zjawisko kobiecej masonerii zostało odnotowane na kartach osiemnastowiecznych źródeł literackich. Różne aspekty wizerunku sióstr masonek pojawiają się także w relacjach pamiętnikarskich, fragmentach kodeksów wolnomularskich, a także w utworach Muzy masońskiej. To właśnie siostry swobody wywalczyły prawo zaistnienia kobiet w lepszym świecie, opartym na ideach Mądrości, Siły i Piękna. Postępujące wyjście sióstr masonek z kryjówki, którą zajmowały, stojąc zawsze w cieniu swoich ojców, mężów i braci, pozwalało jednocześnie ocalić ich wizerunek w świadomości społecznej.

                                                                                                                             

           Nowalijki w świecie kobiecej masonerii

1.      W 1713 roku tradycja historycznoliteracka utrwaliła nazwisko pierwszej siostry-masonki Irlandki Elizabeth Aldworth, która była inicjowana do loży przez swego ojca. 

                 

2.      Loże adopcyjne były organizacjami, w których to murach mężczyźni przyjmowali przedstawicielki płci pięknej. Stowarzyszenia te głosiły ideały: wierności, posłuszeństwa, szczerości, prawdomówności, a także dyskrecji. Rozwijały się tutaj także specyficzne formy życia towarzyskiego, gdzie kobiety tworzyły nowy styl bycia i kulturę salonów. Pierwszą lożą adopcyjną było zgromadzenie warszawskie „Dobroczynność” (1768 rok), które w swych murach gościło przedstawicielki arystokracji, między innymi Annę Teresę Potocką, Izabelę Czartoryską, a także Marię Teresę Tyszkiewiczową z domu Poniatowską, a także Elżbietę Lubomirską.

                                   

3.      Pierwiastek grozy, który odczuwały kobiety, interesujące się działalnością masońską przejawiał się w relacjach pamiętnikarskich. Hrabina Anna Potocka z Tyszkiewiczów w swoim dzienniku notuje:

Paliła mnie ciekawość, gdy mi drżącej z trwogi, opowiadano o ciemnościach i płomieniach, przez jakie trzeba sobie było torować drogę, o oknach, przez które trzeba było rzucać się w przepaść...o gwoździach, po których zmuszano stąpać.

              

4.      Symbolika loży masońskiej:

Najważniejszym elementem stroju siostry-masonki jest fartuszek. Posiada on głęboki sens symboliczny – uosabia pracę wolnomularską,  a także czystość serca i niewinność charakteru. Jest pierwszym prezentem jaki uczennica otrzymuje od swojej loży. Fartuszek utożsamiany bywa z symbolem równości Braci i Sióstr .

                         

       

Kolejnym elementem stroju uczennicy loży są  białe rękawiczki. Mają one symbolizować czyste ręce. Rękawiczka jest więc ściśle powiązana z ręką, która z kolei jest symbolem wykonywania pracy. „Tak więc wykonywana przez nas praca ma być czyniona czystymi rękami a czynności wykonywane przez nas  - tak samo czyste, sprawiedliwe i szczere jak nasze ręce.”

 

5.      Tytułowe „Siostry swobody” pojawiły się po raz pierwszy na kartach utworów Muzy masońskiej w tekście Ludwika Adama Dmuszewskiego:

                                 Witajcie siostry swobody,

                               Witajcie w Świątyni chwały[…]

                             Oto wasz tytuł wsławiony,

                          Wdzięczne Córki, tkliwe Matki,

                         Dobre Panie, wierne Żony,

                       Kochające kraj Sarmatki!