Wiek Świateł

Oświeceni w Krakowie

Szymon Piotr Dąbrowski

      W dniach 19-22 października 2011 r. w Krakowie odbył II Kongres Badaczy XVIII Wieku się pod hasłem: Uniwersalizm myśli, różnorodność dróg. Pieczę nad organizacją tego spotkania sprawowały: Polskie Towarzystwo Badań nad Wiekiem Osiemnastym i Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym ważnym wydarzeniu naukowym uczestniczyli studenci Koła Oświeconych, działającego przy Instytucie Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Dla naszej dziewiątki (pod opieką naukową dr hab. Bożeny Mazurkowej) było to istotne doświadczenie, zwłaszcza że działamy dopiero od IX 2011 r.

        Pierwszego dnia po przybyciu do Krakowa udaliśmy się do Collegium Novum, gdzie o godzinie 16.00 uczestników Kongresu oficjalnie powitali m.in.: prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa, Prezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym, i dr. hab Marek Dębowski, przewodniczący komitetowi organizacyjnemu Kongresu. Wykład inauguracyjny na temat europejskich widowisk (na podstawie periodyków XVIII w.) wygłosił po francusku gość honorowy, prof. Jean Sgard. Po wysłuchaniu wystąpienia utwierdziliśmy się w przekonaniu, że jeśli chcemy badać literaturę i kulturę tego okresu, to w najbliższym czasie musimy podjąć naukę... języka francuskiego.

      Drugiego dnia w sekcji literaturoznawczej najbardziej interesujące były dla mnie referaty prof. UKSW dr hab. Tomasza Chachulskiego oraz prof. UJ dr hab. Romana Dąbrowskiego, poświęcone szerokim problemom, a jednocześnie odsłaniające nieco inne oblicze Wieku Świateł niż to do którego przywykłem. Pierwszy badacz uświadomił słuchaczom, iż Oświecenie, choć było okresem dynamicznego rozwoju książki drukowanej oraz czasopiśmiennictwa, paradoksalnie, nie wykazywało specjalnego zainteresowania oryginalnym tekstem Pisma Świętego, z wyjątkiem psalmów, czego przyczyn należy upatrywać we wprowadzonym przez papieża Benedykta XIV zakazie samodzielnej lektury Biblii. Referent zwrócił uwagę, że w tym czasie braku nowych wydań przekładu Jakuba Wujka i innych translatorów nie mogły zrekompensować łacińskie publikacje o charakterze liturgicznym oraz liczne parafrazy polskie tylko niektórych ksiąg Świętej Księgi lub ich fragmentów. Drugi referent po przeglądzie różnych odniesień autorów osiemnastowiecznej poezji epickiej do kategorii prawdy pokazał, iż na gruncie poetyk klasycystycznych wyłania się coraz większe zwątpienie w jej obiektywność. Prawda przekształciła się podówczas w pojęcie bardziej względne, stając się powoli kategorią podmiotu, nie zaś rzeczywistości.

      W trzecim dniu Kongresu uczestniczyłem w obradach sekcji historyków sztuki. Pierwszy referat wygłosiła dr Magdalena Górska. Po zestawieniu symboliki politycznej Wettinów oraz motywów heraldycznych polskiej magnaterii autorka wykazała, iż część graficznych wyobrażeń (o charakterze królewskim), pochodziła właśnie z dworu drezdeńskiego. Wart wzmianki wydaje się fakt, iż symbolika polityczna heraldyki królów dynastii saskiej bywała problematyczna z punktu widzenia ustroju Rzeczypospolitej. Na koniec sekcji dr Ewa Manikowska nakreśliła modele kolekcjonerstwa na dworach magnackich, głównie na przykładzie malarstwa. Referentka zwróciła uwagę, iż w Polsce XVIII wieku zbieractwo obrazów przestało pełnić wyłącznie funkcje dekoracyjne i pochwalne, a stało się również elementem kreacji oświeceniowca. Dyskusje dotyczące malarstwa powoli wkroczyły do salonów również tych magnatów, którzy wyraźnie utożsamiali się z sarmatyzmem. Konkluzja referatu zawierała pytania, na które wciąż brak zadowalającej odpowiedzi: jaki był wpływ dworu drezdeńskiego, a jaki Paryża na modele kolekcjonerstwa szlachty w Rzeczypospolitej XVIII w.? Jaką rolę w upowszechnianiu się tej nowej rozrywki odegrali cudzoziemcy? Równocześnie badaczka zasygnalizowała, iż konieczna jest zmiana periodyzacji Oświecenia, ponieważ dotychczasowy podział między epokę saską, a stanisławowską, w którym cezurę stanowi rok 1765 jest zbyt sztuczny. Zresztą ta ostatnia  refleksja powracała w większości referatów.

      Ostatniego dnia obrady odbywały się na Wawelu. W ramach ostatniej sekcji referat wygłosił m.in. dr hab. Paweł Kaczyński, mówiąc o frekwencji pojęcia zabawy w naszej literaturze oświeceniowej. Na konkretnych przykładach wskazał różne formy rozrywek w XVIII wieku: wiejska biesiada w stylu sentymentalnym, wytworne bale i koncerty czy zabawy uczone, np. pierwsze próby z balonami („mongolfieryzowanie”). Badacz skierował uwagę słuchaczy na kwestię częstego w Oświeceniu, społecznego i edukacyjnego wymiaru zabawy. Na drugim biegunie referent usytuował negatywne skutki pewnych uciech np. hazardu.

      Po zamknięciu obrad sekcji mieliśmy zaszczyt uczestniczyć w śniadaniu wydanym przez konsula generalnego Francji w Krakowie, Alexisa Chahtahtinskiego, zaś później wysłuchaliśmy wykładu prof. dra hab. Jana Ostrowskiego na temat rzeźby lwowskiej z XVIII w. Ostatnim akcentem krakowskiego wydarzenia było podsumowanie dokonane przez prof. dr hab. Teresę Kostkiewiczową, która wyraziła zadowolenie z faktu, iż pierwszy raz Kongres miał charakter interdyscyplinarny. Wzięli w nim udział, poza literaturoznawcami, także historycy, muzykolodzy, historycy sztuki i teatrolodzy, co pozwoli na poszerzenie refleksji nad Oświeceniem, a jednocześnie znalazło odzwierciedlenie w nadrzędnej formule spotkania.

      Dla nas, studentów Koła Oświeconych UŚ, wyjazd do Krakowa był niepowtarzalną okazją do wysłuchania wielu bardzo interesujących wystąpień, a także do zetknięcia się z najwybitniejszymi badaczami interesującego nas okresu literatury i kultury. Mieliśmy też szansę zaobserwować, jak toczą się obrady i dyskusje w czasie tak poważnego przedsięwzięcia naukowego. Było to dla nas bardzo pouczające doświadczenie, bo jesteśmy u początków drogi, która prowadzi do poznania fascynującej epoki naszej rodzimej kultury. Po wysłuchaniu kongresowych referatów poznaliśmy więcej przesłanek zaświadczających o różnorodności oraz złożoności tej formacji kulturowej.

Członkowie katowickiego Koła Oświeconych Uniwersytetu Śląskiego z Panią Profesor Teresą Kostkiewiczową - jedną z najwybitniejszych badaczek Oświecenia w skali europejskiej (fotografię zrobiła Martyna Kowalewska)