Po domknięciu formalnych spraw związanych
z organizacją czerwcowej konferencji Świat bliski i świat daleki. Techniki
deskrypcji – perspektywy odbioru i wakacyjnej przerwie, a przed czekającymi
nas nowymi obowiązkami przyszedł czas, by wrócić myślami do „gorących” (wielorako)
czerwcowych przeżyć i doświadczeń. Pragniemy raz jeszcze serdecznie podziękować
wszystkim uczestnikom dwudniowego „maratonu naukowego” za aktywny udział w plenarnych
i panelowych obradach, w tym również za bardzo ożywione dyskusje nad
wystąpieniami, prowadzone bez liczenia czasu, mimo doskwierających nam wówczas
wiosennych upałów. Szczególne wyrazy wdzięczności kierujemy do Pani Profesor
Barbary Judkowiak z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, która przyjęła nasze
zaproszenie i jako Gość Honorowy patronowała obradom. Oto krótka relacja z
dwudniowego wydarzenia.
Konferencja rozpoczęła się 11 czerwca w
Auli Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego im. Zbigniewa Jerzego
Nowaka. Krótko przed godziną 9.00 w imieniu organizatorów gości przywitały dr
hab. prof. UŚ Mariola Jarczyk – Kierownik Zakładu Historii Literatury Baroku i
Dawnej Książki, oraz dr hab. Bożena Mazurek – opiekun naukowy Doktoranckiego
Koła Oświeconych. Następnie otwarcia obrad dokonał dr hab. prof. UŚ Krzysztof
Uniłowski, Zastępca Dyrektora Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im.
Ireneusza Opackiego.
Funkcję merytorycznego przewodnika po
obradach, które toczyły się w języku polskim (obrady plenarne oraz panele
kultury dawnej i kultury XIX–XXI wieku) i angielskim (panel międzynarodowy),
pełnił konferencyjny druk, przygotowany pod redakcją Małgorzaty Marcinkowskiej
i Szymona Piotra Dąbrowskiego, zawierający abstrakty wszystkich wystąpień oraz
reprodukcje zdjęć z wystawy zdjęć wielkoformatowych autorstwa Martyny
Kowalewskiej, dawnej członkini studenckiego Koła Oświeconych. Formuła tytułowa
tego artystycznego wydarzenia, które nawiązywało do naukowej problematyki
konferencji i towarzyszyło dwudniowym obradom: Katowice – bliskie i dalekie,
przybliżało różnorodne, tak popularne, jak i mniej znane oblicza stolicy
Górnego Śląska.
Pierwszego dnia konferencji uczestnicy
przedstawili łącznie trzydzieści trzy wystąpienia. Inauguracyjnym obradom
plenarnym przewodniczyła dr hab. prof. UAM Barbara Judkowiak. Wysłuchaliśmy referatów
inicjujących refleksje poświęcone różnym obszarom i aspektom dawnej oraz
współczesnej kultury polskiej i światowej. W wystąpieniach mowa była o
siedemnastowiecznej dekoracji malarskiej Sali Rady ratusza staromiejskiego w
Toruniu, o różnorodnych poświadczeniach piśmienniczych epidemii, która
nawiedziła Wielkie Księstwo Litewskie w latach 1629–1630, a także o
problematyce związanej z postulatem naśladowania natury w refleksji
estetycznoliterackiej oświecenia. Następne referaty dotyczyły utrwalonych w
dziełach plastycznych i piśmiennictwie zmian, jakie w krajobrazie kulturowym
Górnego Śląska nastąpiły na przełomie XIX i XX wieku, a także osobliwych
przedstawień rzeczywistości i technik narracji dwóch współczesnych pisarek
rosyjskich, Jeleny Dołgopiat i Anny Starobiniec.
Po krótkiej przerwie do końca pierwszego
dnia obrady toczyły się w trzech równoległych sekcjach. W panelu kultury dawnej
dominowały referaty literaturoznawców i historyków, którzy skupili uwagę na
różnorodnych pod względem formalnym dziełach, które powstały w okresie od
średniowiecza do oświecenia. Uczestnicy obrad zapoznali się z obserwacjami
dotyczącymi środowiskowych i politycznych uwarunkowań wojennych wizji w
najstarszych zachowanych przekazach poświęconych dziejom polskim, konstrukcji
zwierzęcych epitafiów Andrzeja Krzyckiego, sposobów dowodzenia w tekstach
ramowych postylli Jakuba Wujka „słuszności” konfesji katolickiej oraz z uwagami
na temat tradycji apokryficznej w jednym z dzieł Wacława Potockiego.
Zainteresowanie referentów komunikacyjnymi aspektami analizowanych tekstów
zaowocowało wystąpieniami poświęconymi różnym ujęciom relacji między
człowiekiem a Bogiem w medytacjach Teresy Petrycówny oraz w mistycznym dziele
Bonawentury (Siewierzanina), a także problemom kontaktu autora z czytelnikiem
na przykładzie edycji Kazań sejmowych Piotra Skargi oraz Opisu
obyczajów za panowania Augusta III… Jędrzeja Kitowicza. Ponadto uwagę
referentów przyciągnęły elementy baśniowe i fantastyczne w staropolskich
romansach. Naukowa cześć obrad została zamknięta wystąpieniem poświęconym
charakterystyce przestrzeni ogrodowych w kompleksie pałacowym Stanisława
Leszczyńskiego w Lunéville.
W panelu kultury XIX–XXI wieku uczestnicy
zaprezentowali syntetyczne rozważania poświęcone takim problemom, jak: związki
między jednostką a społeczeństwem w kontekście problemu niepełnosprawności w
wybranych dziełach literatury polskiej i światowej, sposoby rozumienia i
granice śląskości w eseistyce współczesnych pisarzy pochodzących z tych ziem
oraz przekształcenia metod narracji ze szczególnym uwzględnieniem tak zwanego
nurtu wiejskiego prozy polskiej. Uwagę referentów przyciągnęły ponadto bardziej
szczegółowe kwestie: symboliczny kod w poemacie Assunta Cypriana Kamila
Norwida, obrazy Niemiec w pamiętnikach chłopskich emigrantów ze schyłku XIX i w
pierwszej połowy XX wieku, techniki deskrypcji w twórczości Brunona Schulza, a
także wykorzystywanie szkolnej metaforyki do opisywania rzeczywistości w
najnowszej poezji polskiej.
Natomiast w panelu międzynarodowym ze
sferą sacrum związane były wystąpienia
dotyczące różnych form i przemian religijności w czasach starożytnych i
późniejszych. Przybliżone zostały metody fałszowania przez Firmicusa Maternusa
w jednej z mów złożonego obrazu tradycyjnej rzymskiej religijności, a także
sposoby ujmowania przez Teresę z Ávili antynomii związków człowieka z Bogiem i
złem. Drugi wątek łączył się z utrwalonymi w piśmiennictwie doświadczeniami
wojennymi. Przybliżono związane z tym obrazy, postrzegane z perspektywy dziecka
we współczesnej literaturze ukraińskiej dla młodego odbiorcy, a także przekazy
z XIX i XX wieku dotyczące ludobójstwa Czerkiesów oraz ich wygnania z ojczyzny.
W postmodernistyczny nurt badań wpisało się wystąpienie poświęcone amerykańskim
reportażom z wojny wietnamskiej. Trzeci krąg zagadnień dotyczył różnorodnych
kreacji światów w telewizyjnych animacjach i grach RPG.
Drugiego dnia konferencji w części
porannej obrady były kontynuowane w trzech równoległych sekcjach. Uczestnicy
konferencji wysłuchali dwudziestu jeden wystąpień. W panelu poświęconym kulturze
epok przedromantycznych referenci zajęli się odmiennymi sposobami poznawania i
oswajania świata lub poszczególnych jego elementów przez dawnych twórców.
Wystąpienia dotyczyły wypowiedzi na temat nadawania, przesyłania i pozyskiwania
informacji w średniowiecznej historiografii, utrwalonej w poezji Jana Andrzeja
Morsztyna wyobraźni geograficznej, wizji Boga i groźnych sił natury w dawnych
modlitewnikach, eschatologicznych wyobrażeń utrwalonych przez Wenantego
Tyszkowskiego, zaleceń i porad dla kobiet ciężarnych w poradnikach z XVIII
wieku oraz uwag cudzoziemców o higienie polskiego społeczeństwa doby
stanisławowskiej.
W sekcji poświęconej kulturze epok
późniejszych referenci skoncentrowali się na najnowszej literaturze polskiej.
Mowa była o wspomnieniach żon i córek znanych polskich polityków, o konflikcie
młodości i starości w znanej powieści Mariusza Sieniewicza, a także o kreacji
świata przedstawionego w powieściowym cyklu fantasy
Jarosława Grzędowicza. Przybliżone też zostały wybrane aspekty dziennika Józefa
Pilcha oraz utworów dla dzieci autorstwa Wojciecha Widłaka.
W panelu międzynarodowym wystąpienia były
poświęcone tragediom francuskim z XVII wieku, reportażom Wandy Melcer o
warszawskiej dzielnicy żydowskiej oraz związkom literatury ze sztukami plastycznymi
w poezji Johna Ashbery’ego i Zenona Fajfera.
Następnie rozpoczęły się ostatnie już,
popołudniowe obrady plenarne, które stanowiły kontynuację i dopełnienie
refleksji podjętych w panelach kultury dawnej. Uczestnicy wysłuchali wystąpień
poświęconych wizjom małżeńskiego życia w kazaniach z XVI i XVII wieku, obrazom
miasta i wsi w oświeceniowym poemacie Mikołaja Jaśkiewicza, a także nowej
propozycji odczytania wybranych bajek Ignacego Krasickiego. Osobna grupa
wystąpień dotyczyła świata emocji, doświadczeń i myśli wykreowanych przez
podróżujące kobiety: Reginę Salomeę Pilsztynową i Walerię Tarnowską.
Po zakończeniu wystąpień Gość Honorowy
konferencji, dr hab. prof. UAM Barbara Judkowiak podsumowała dwudniowe obrady
oraz towarzyszące im ożywione dyskusje. Następnie w imieniu organizatorów dr
hab. Bożena Mazurek złożyła podziękowania wszystkim referentom oraz pozostałym
uczestnikom konferencji za aktywny udział w katowickim przedsięwzięciu
naukowym.
Na koniec pragniemy także gorąco
podziękować instytucjom, które objęły patronatem medialnym dwudniowe obrady
oraz towarzyszącą im wystawę. Są to: TVP Katowice, Radio Egida, TV UŚ, „Gazeta
Uniwersytecka” i „Magazyn Suplement”. Jako organizatorzy żywimy głęboką
nadzieje, iż spotkanie zarówno doświadczonych, jak i początkujących badaczy
stało się źródłem cennych inspiracji, których pokłosiem będzie piękna i
wartościowa publikacja pokonferencyjna.
Uroczyste powitanie uczestników konferencji
Od lewej: dr hab. prof. UŚ Krzysztof Uniłowski (Zastępca
Dyrektora Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego); dr. hab.
prof. UŚ Mariola Jarczyk (Kierownik Zakładu Historii Literatury Baroku i Dawnej
Książki); dr hab. prof. UAM Barbara Judkowiak (Gość Honorowy konferencji) i dr
hab. Bożena Mazurek (opiekun naukowy Doktoranckiego Koła Oświeconych UŚ)
Członkowie Doktoranckiego Koła Oświeconych UŚ i referenci w
Auli Rady Wydziału Filologicznego UŚ im. Zbigniewa Jerzego Nowaka
Uczestnicy konferencji w trakcie obrad panelu kultury dawnej
Prowadząca obrady dr hab. Małgorzata Durbas (AJD),
organizatorzy konferencji i wygłaszająca referat Aldona Sieradzka (UW) – panel
kultury dawnej
